Hoewel je het veel tegenkomt in Malawi, komt het de ene keer harder binnen dan de andere keer: de armoede. Ik vertelde eerder van de markt tegenover The Greenshop, waar een grote brand heeft gewoed. Veel winkeltjes zijn afgebrand, de inboedel en hun koopwaar is verloren gegaan en daarmee ook hun inkomsten voor levensonderhoud. De ochtend na de brand zag ik een huilende onderneemster, maar ook mensen die direct de golfplaten daken en andere nog bruikbare spullen verzamelden. Het was een desolaat gezicht en ik heb me daarna regelmatig afgevraagd wat er met haar (en de andere getroffenen) zou gebeuren.

Deze week was er een soort bijeenkomst, waarbij een groot aantal gedupeerden twee ambtenaren het leven moeilijk leken te maken. Ik kon gelukkig aan Gift (een van de horende assistenten in The Greenshop) vragen wat er aan de hand was: ik begreep dat de mensen die hun winkeltje door de brand zijn kwijtgeraakt, waarschijnlijk in aanmerking komen voor een vergoeding. Helaaszijn de gedupeerden echter niet de enigen die voor de bijeenkomst zijn gekomen; er zijn tientallen andere mensen toegestroomd die ook een graantje willen meepikken van de ellende van anderen. Het is een tragisch gezicht, schreeuwende mensen die hun naam door de ambtenaren op de lijst gezet willen krijgen, mensen die boos wijzen, wijzen naar zichzelf, naar anderen, naar de hemel… zelfs die arme gemeenteklerken duwen en de papieren uit hun handen slaan.

Ik snap het wel: je zult toch maar je winkeltje kwijt zijn en vervolgens merken dat anderen, die er niets mee te maken hebben, niets kwijt zijn, zich ertussen wringen. Dat lijkt me ook om gek van te worden.

Een van de omstanders vraagt zich in gemoede af of het niet eenvoudiger zou zijn als de shop owners op hun eigen stukje grond zouden gaan staan, waarna de ambtenaren hun namen zouden kunnen opnemen. Maar nee, dat lijkt een te logische en eenvoudige manier, het moet gewoon met een hoop Malawiaans geschreeuw en gebaren gaan.

Ik merk dat ik achter mijn camera kruip en een soort barrière opwerp. Dat voelt prettiger, alsof ik aan het werk ben als fotograaf. Het raakt me minder, ik ben bezig met composities en mensen ‘vangen’ in hun ellende en boosheid. Het verschaft me een soort harnas en dat voelt fijn. ’s Avonds bij het bekijken van de foto’s komt de klap alsnog (hoewel iets minder) hard aan…

Na een dag werken in The Greenshop (om 5.30 uur op, 6.00 uur in de auto, 7.00 uur aanwezig in Mzuzu), verven, locks monteren (met een elektrische boor/schroefmachine), het ontwerpen van een aantal borden (‘come and see our garden’), het (laten) maken van houten lijsten voor de sign language platen en het (laten) maken van gordijntjes voor de office, natuurlijk boodschappen doen en af en toe een kopje thee, is het tijd voor een dagje vrij. Iets langer uitslapen (ik zit niet om 5.30 uur op de prachtige zonsopgang te wachten, maar pas om 5.45 uur), rustig ontbijten, douchen, etc.

We, Christel en ik, hebben een afspraak bij Valson, de tuinman van Jan Willem en Lonneke (2 dagen in de week). Hij woont in een ‘village’ iets verder dan de roadblock van Nkhatabay. Het is bloedheet en uiterst vochtig, en na een tussenstop bij een nursery lopen we naar de village. De huisjes staan kris kras langs het zandweggetje, het is er stil, ik zie mensen liggen lezen, vrouwen beetje koken of de was ophangen, scharrelende kippen. Valson komt ons tegemoet lopen en neemt ons in eerste instantie mee naar zijn ‘garden’… nou, noem het maar gerust een groot stuk land. Hij verbouwt maïs en cassave (voor Nsima) en omdat dat altijd, elk jaar hetzelfde is, wordt er veel kunstmest gebruikt. (Tussen haakjes: de huidige president heeft bij de verkiezingen veel stemmen gewonnen, omdat hij niet 5 maar 10 kg kunstmest per gezin per jaar aan de stemmers beloofde. Dan is het niet moeilijk kiezen voor de Malawianen.)

Valson vertelt al lopend van zijn ‘garden’ naar zijn huis, dat hij voor 15 familieleden zorgt. Dat zijn dan zijn moeder (zijn vader is overleden) en de kinderen van zijn drie overleden zusters. Zelf heeft hij een vrouw en een dochtertje Chiwemwe van 5,5 maand (eerder zijn drie kinderen overleden). Zijn moeder woont nu nog een eind van hem af, maar hij is gestart met het ‘sparen’ van bakstenen, zodat hij aan zijn eigen huisje een ‘huisje’ (kamertje) kan bouwen voor zijn moeder.

Het huisje is een schok voor mij. De dakpannen, die absoluut van asbest zijn en vervangen zijn door de ‘iron’ golfplaten, liggen gewoon naast het huisje en zijn, aldus Valson, niet goed meer. Nee, inderdaad. Niet goed meer, maar ook nooit goed geweest. Ik vraag me af waarom die dingen niet opgeruimd worden, hoewel ze misschien minder kwaad kunnen als ze gewoon stilletjes blijven liggen.

De woonkamer is klein met bakstenen muren, een doorgang naar een andere kamer en een doorgang naar buiten, naar een apart ‘kookhok’, waar op houtskool wordt gekookt; hier is Aïda dagelijks aan het koken met Chiwemwe op haar rug. Het lijkt me niet gezond voor een kindje om in zo’n keukentje, dat vol staat met rook, lange tijd te verblijven!

We krijgen een groots welkom, met voldoende eten voor 6 bouwvakkers: rijst, vis, kip, nsima, ‘soup’ (ik denk dat hij saus bedoelde), gekookte casavebladeren en gekookte pumpkin. Valson en zijn vrouw Aïda geven aan dat dit allemaal opgegeten moet worden door ons. Well… dat lukt ons dus echt niet. Ik krijg een acute maagblokkade op het moment dat van mij verwacht wordt dat ik zoveel moet eten, dus er gaat een muizenhapje in. De vis laten wij beiden voor wat het is, de kip is heerlijk (mijn afgekloven botje wordt overigens door Valson later van mijn bord gehaald en kluift hij nog een keer af), de saus en de groenten zijn verrukkelijk. Valson doet voor hoe nsima moet worden gegeten: stukje aftrekken en met je vingers kneden en dan dopen in de saus of vis of wat dan ook. Ik vind niet snel iets echt vies, maar dit vind ik echt niet lekker; ik hoef het gelukkig niet op te eten. Overigens eet Aïda niet mee… ik weet niet goed waarom niet. Zij zit met Chiwemwe bij ons in de kamer en kijkt toe en speelt wat met haar dochtertje.

Ik blijf maar rondkijken; Valson en zijn vrouw vinden het prima om op de foto te gaan en ik moet zeker ook een foto maken van een zittende Chiwemwe, die ik aan Jan Willem en Lonneke moet laten zien: zo goed gaat het dus met haar! Jan Willem en Lonneke sponsoren namelijk het gezin met poedermelk voor de baby, omdat beide ouders HIV-geïnfecteerd zijn (dus geen borstvoeding). Tragisch.

En toch … wat een trots en wat een blijdschap is er en wat een vanzelfsprekendheid dat er voor de hele familie gezorgd wordt. De twee dagen die Valson werkt, leveren genoeg geld op voor (ik citeer Valson) zeep en andere huishoudelijke dingen. Het eten komt uit zijn ‘garden’ en als wij weg zijn, gaat hij werken op zijn land. Wij gaan (met de taxi) terug naar het huis van Jan Willem en Lonneke, gaan zwemmen, eten de meegekregen mango en drinken thee en later een wijntje. Ik heb inmiddels een privékok: Christel (wat een schat!) houdt van koken en al snel ruikt alles naar heerlijke groentesoep.

Armoede… is het overleven … of gaat dit verhaal over leven?

Een nadenkende groet vanuit Malawi,

Grada